Το blog έχει πλειστάκις αναφερθεί εις την ζωή της μεγάλης επαναστάτριας Κατίνας Εμμανουηλίδου.
http://akrat.blogspot.gr/2012/05/blog-post_22.html
http://akrat.blogspot.gr/2012/05/blog-post_12.html
http://akrat.blogspot.gr/2013/12/blog-post_26.html
Πλην όμως ιστορικοί δεν είμεθα, διανοούμενοι ουδόλως και γραμματιζούμενοι παντελώς αρνητικά...
Το θέμα ανέλαβε ο κος Π. Δάγλας όστις και τις δυνατότητες έχει και όλα τα υπόβαθρα δια να το παρουσιάσει με πλήρη επιμέλεια, σοβαρότητα και παρησία.... Τα πολλά λόγια όμως δεν ανήκουν εις εμέ.... Εδημοσιεύθη εις δύο συνέχειας εις την εφημερίδα ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ την οποίαν ευχαριστώ που με άφηκε να το αναδημοσιεύσω... Αποτελεί χαρά και τιμή που μου έδωκαν το δικαίωμα τούτο...
ΚΑΤΙΝΑ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛΙΔΟΥ
(1907-1933)
Μια αξέχαστη
επαναστάτρια εργάτρια
Στην Ιστορική Στήλη αυτού του μήνα θα
αναφερθούμε σε μια μεγάλη Κομμουνίστρια-Τροτσκίστρια αγωνίστρια, για την οποία
πολύ λίγα πράγματα έχουν γραφτεί μέχρι σήμερα, την Κατίνα Εμμανουηλίδου. Η ιστορία
μας είναι, δυστυχώς, φειδωλή με τους πραγματικούς αγωνιστές. Ένας από τους
λόγους γι’ αυτό είναι ότι εκείνοι που αναλαμβάνουν να καταγράψουν την ιστορία συχνά
δεν μοιράζονται τους ίδιους σκοπούς με εκείνους για τους οποίους γράφουν. Παρ’
όλα αυτά, ο αγώνας της μνήμης ενάντια στη λήθη δεν σταματά. Είναι ένας αγώνας
για την αλήθεια· και η αλήθεια είναι από τη φύση της επαναστατική.
Σε αυτόν τον αγώνα της μνήμης ενάντια
στη λήθη, από τη δικιά μας σκοπιά, οφείλουμε να αναφερθούμε σε τρία πρόσωπα.
Πρώτα, στον αξέχαστο δάσκαλό μας, τον μεγάλο Κομμουνιστή-Τροτσκιστή ηγέτη
Γιάννη Βερούχη (1931-2010), που μας δίδαξε να αναζητούμε διαρκώς τις ρίζες μας,
να αναγνωρίζουμε την τεράστια δύναμη που κλείνει μέσα της η επαναστατική μας
παράδοση, να μην εγκαταλείπουμε τους παλιούς αγωνιστές, και ίσα ίσα να τους
στηρίζουμε και να μαθαίνουμε από αυτούς. Δεύτερον, στον μεγάλο
Κομμουνιστή-Τροτσκιστή αγωνιστή Λουκά Καρλιάφτη (Κ. Καστρίτη) (1905-2010), που
βρεθήκαμε πολύ κοντά του τα τελευταία χρόνια της ζωής του και που σ’ αυτόν
χρωστάμε τη μοναδική ουσιαστικά γραπτή πηγή για την ένδοξη ιστορία του
προπολεμικού ελληνικού τροτσκισμού.
Το τρίτο πρόσωπο, που μας έδωσε την
έμπνευση για αυτό το άρθρο αλλά και πολλά από τα στοιχεία που περιλαμβάνονται
σε αυτό, είναι η ίδια η κόρη της Κατίνας Εμμανουηλίδου, η Πελαγία. Η κυρία Πελαγία,
που βαφτίστηκε έτσι προς τιμήν του πρώτου αρχειομαρξιστή της Θεσσαλονίκης, του
Πελάγιου, που δεν πρόλαβε ουσιαστικά, όπως θα διαβάσετε κατά την εξιστόρηση των
γεγονότων, να γνωρίσει τη μητέρα της, που πέρασε τρομερές κακουχίες και
δυσκολίες, όπως τα περισσότερα παιδιά αγωνιστών εκείνης της εποχής, αλλά στέκει
όρθια, βράχος αισιοδοξίας, κουράγιου, ανθρωπιάς· και που η επαφή μας μαζί της
μας θύμισε για ποιες ηθικές αξίες πολεμάμε και πώς πρέπει να είναι οι άνθρωποι
σε μια άλλη, καλύτερη κοινωνία για την οποία παλεύουμε.
Η
Κατίνα Εμμανουηλίδου, που το πραγματικό της όνομα ήταν Μαριάνθη Πισπιλόγλου,
γεννήθηκε στα Θείρα της Μικράς Ασίας το 1907. Με τη Μικρασιατική Καταστροφή του
1922, η οικογένειά της ήρθε στην Ελλάδα – όπως και οι υπόλοιποι επιζήσαντες Μικρασιάτες
και Πόντιοι, θύματα του μεγαλοϊδεατισμού του ελληνικού καπιταλισμού, της
αγριότητας του τούρκικου εθνικισμού και των ιμπεριαλιστικών επιδιώξεων της
Αντάντ. Στην τραγική πορεία των Ελλήνων από τα ενδότερα της Μικράς Ασίας προς
τη Σμύρνη, στην προσπάθειά τους να ξεφύγουν από τους Τσέτες που τους
κατεδίωκαν, η μόλις 15χρονη τότε Κατίνα κουβαλούσε την ανήμπορη μάνα της και ταυτόχρονα
κατέβαινε σε πηγάδια για να βρει νερό για τους κυνηγημένους. Μιλάμε, λοιπόν,
για ένα άτομο που το χαρακτήριζε από πολύ μικρή ηλικία η τόλμη, η αφοβία, η ψυχική
δύναμη.
Μετά
από σύντομη περιπλάνηση σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας, η οικογένεια
εγκαταστάθηκε στον Πειραιά. Η Κατίνα βγήκε από νωρίς στη βιοπάλη, δουλεύοντας
σαν καπνεργάτρια στα καπνεργοστάσια του Πειραιά. Μέσα στο κλίμα της σκληρής
ζωής των προσφύγων και των φτωχών εργατών του Πειραιά, ανέπτυξε επίσης από
νωρίς μια έντονη ταξική συνείδηση. Δυσκολευόταν να στεριώσει σε ένα
καπνομάγαζο, καθώς δεν ανεχόταν την τρομοκρατία των εργοδοτών. Μέσα σε ελάχιστα
χρόνια ήρθε σε επαφή με το οργανωμένο εργατικό κίνημα. Όχι όμως με το ΚΚΕ, αλλά
με την πιο επαναστατική τάση μέσα στο εργατικό κίνημα της εποχής, τους
αρχειομαρξιστές.
Ο
αρχειομαρξισμός υπήρξε ένα ιδιότυπο επαναστατικό ρεύμα των πρώτων χρόνων του
ελληνικού εργατικού κινήματος. Η ονομασία του προέρχεται από το θεωρητικό περιοδικό
«Αρχείον του Μαρξισμού», που άρχισε να εκδίδεται στα 1923, με σκοπό τη
διαμόρφωση ιδεολογικά καταρτισμένων στελεχών μέσα στο πολύ νεαρό και άπειρο
τότε ελληνικό κίνημα. Παρότι βασικά στελέχη τού μετέπειτα αρχειομαρξισμού συμμετείχαν
-και μάλιστα έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο- στο ιδρυτικό συνέδριο του ΣΕΚΕ (ΚΚΕ) το
1918, σύντομα κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα σοσιαλδημοκρατικά-μικροαστικά
στοιχεία που κυριαρχούσαν στην ηγεσία του ΣΕΚΕ (ΚΚΕ) αποτελούσαν ένα μεγάλο
εμπόδιο για την ανάπτυξη του κομμουνιστικού κινήματος στην Ελλάδα. Έτσι, και
μετά την κυκλοφορία του «Αρχείου του Μαρξισμού» και τις μαζικές διαγραφές απ’
το ΚΚΕ, έβαλαν μπροστά την ίδρυση ενός νέου επαναστατικού ρεύματος.
Το
ρεύμα αυτό γνώρισε μια ραγδαία ανάπτυξη μέσα στο εργατικό κίνημα, συνέκλινε
σταδιακά με τις θέσεις του Τρότσκυ και της Αριστερής Αντιπολίτευσης στην ΕΣΣΔ,
συγκρούστηκε σκληρά με το σταλινοποιημένο -πλέον- ΚΚΕ και έφτασε σε ένα
εξαιρετικά υψηλό επίπεδο οργανωτικότητας και αποτελεσματικότητας στην πάλη. Με
παρέμβαση του ίδιου του Λέοντα Τρότσκυ στα 1930, η οργάνωση των αρχειομαρξιστών
ανακηρύχθηκε επίσημο ελληνικό τμήμα της Διεθνούς Αριστερής Αντιπολίτευσης, με
την ονομασία ΚΟΜΛΕΑ (Κομμουνιστική Οργάνωση Μπολσεβίκων
Λενινιστών-Αρχειομαρξιστών) και εφημερίδα την περίφημη «Πάλη των Τάξεων». Οι
αρχειομαρξιστές έγιναν ουσιαστικά οι πρώτοι Έλληνες τροτσκιστές και έγραψαν
χρυσές σελίδες αγώνων, νικών, θυσιών μέσα στο ελληνικό εργατικό κίνημα του
Μεσοπολέμου. Στα τέλη της δεκαετίας του ’20, οι αρχειομαρξιστές-τροτσκιστές είχαν
υπό τον έλεγχό τους 50 εργατικά σωματεία, τρία μεγάλα κινήματα της εποχής
(αναπήρων και θυμάτων πολέμου, φυματικών, ανέργων), ενώ διέθεταν σχηματισμούς
σε όλες τις πόλεις και κωμοπόλεις της Ελλάδας!
Σε
μια τέτοια οργάνωση προσχώρησε, λοιπόν, η καπνεργάτρια Κατίνα Εμμανουηλίδου και
η έμφυτη μαχητικότητά της εκφράστηκε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο σε μια
οργάνωση πρότυπο μαχητικότητας. Το «βάπτισμα του πυρός» για την Εμμανουηλίδου
ήταν η καπνεργατική απεργία του 1927, σύμφωνα και με όσα αναφέρει ο Κ.
Καστρίτης («Ιστορία του Μπολσεβικισμού-Τροτσκισμού στην Ελλάδα», 5ος τόμος). Η
απεργία ήταν πανελλαδική. Ξεκίνησε από την Καβάλα, το μεγαλύτερο καπνεργατικό
κέντρο της χώρας, και επεκτάθηκε σε πολλές πόλεις και στον Πειραιά.
Ο
καπνός ήταν το βασικότερο εξαγωγικό προϊόν για την Ελλάδα της εποχής. Καθώς οι
καπνεργάτες ήσαν μαχητικοί και οργανωμένοι στην πανίσχυρη Κ.Ο.Ε. (Καπνεργατική
Ομοσπονδία Ελλάδος), είχαν κερδίσει πολλά δικαιώματα. Έτσι, οι καπνοβιομήχανοι
και καπνέμποροι αναζητούσαν μόνιμα τρόπους να σπάσουν τους μισθούς και τις
κατακτήσεις τους. Οι εξαγωγές ανεπεξέργαστων καπνών και η αντικατάσταση ανδρών
καπνεργατών από πολύ χαμηλότερα αμειβόμενες γυναίκες ήταν δύο από αυτούς τους
τρόπους. Η Κ.Ο.Ε. ήταν τότε «κάστρο» του ΚΚΕ, όμως κι οι αρχειομαρξιστές
διέθεταν ισχυρές προσβάσεις στο καπνεργατικό κίνημα. Μάλιστα, αρχειομαρξιστές
είχαν πρωταγωνιστήσει στη μεγάλη νικηφόρα απεργία των καπνεργατών του Αγρινίου
στα 1926. Πολλοί Αγρινιώτες αρχειομαρξιστές καπνεργάτες (Θεμελής, Καπετανάκης,
Ξανθόπουλος κ.ά.) εγκαταστάθηκαν στον Πειραιά και βοήθησαν να δυναμώσει η
επιρροή του αρχειομαρξισμού μέσα στο πειραιώτικο καπνεργατικό κίνημα. Την
περίοδο για την οποία μιλάμε, πρόεδρος του σωματείου των καπνεργατών στον
Πειραιά ήταν ο αρχειομαρξιστής Λάμπης.
Στον
Πειραιά, λοιπόν, 3.000 καπνεργάτες κατέβηκαν σε απεργία από τις 8 Ιουνίου του 1927.
Ζήτησαν αλληλεγγύη από άλλους εργάτες. Οι ναυτεργάτες κατέβηκαν σε απεργία
συμπαράστασης. Στις 13 Ιουνίου, ξέσπασαν συγκρούσεις με τους χωροφύλακες, ενώ
τα καπνεργοστάσια τα φύλαγε ο στρατός. Οι καπνεργάτες έσπασαν τη Νομαρχία και
την Εισαγγελία. Η καταστολή ήταν μεγάλη. Οι καπνεργάτες, όμως, πέτυχαν την
ικανοποίηση των περισσότερων αιτημάτων τους. Στις συγκρούσεις συνελήφθη, μεταξύ
άλλων, η Κατίνα Εμμανουηλίδου. Ήταν η πρώτη από μια μεγάλη σειρά συλλήψεων και
καταδιώξεων.
Το
1929, η Κατίνα Εμμανουηλίδου έχει ήδη ξεχωρίσει σαν ένα από τα πιο αφοσιωμένα
και δραστήρια μέλη της οργάνωσης. Κατακτά συνεχώς εργάτριες κι εργάτες στις
επαναστατικές ιδέες, είναι πρώτη στις διαδηλώσεις και τις συγκρούσεις, ατρόμητη
απέναντι στους χαφιέδες, τους αστυνομικούς, αλλά και τους τραμπουκισμούς των
σταλινικών. Η δράση της στον προλεταριακό Πειραιά επεκτείνεται συνεχώς.
Στο
μεταξύ, με την εφαρμογή του «Ιδιώνυμου» του Βενιζέλου, όλες οι κομμουνιστικές
και εργατικές οργανώσεις χτυπιούνται αλύπητα. Σύλληψη, ξυλοκόπημα, φυλάκιση,
εκτοπισμός γίνονται μια συνηθισμένη κατάσταση, μια καθημερινή απειλή για κάθε
επαναστάτη, για κάθε πρωτοπόρο εργάτη.
Την
Πρωτομαγιά του 1930 στου Ρέντη, η Εμμανουηλίδου ορίστηκε να μιλήσει εκ μέρους
του γυναικείου τμήματος της οργάνωσης. Μίλησε για το ενιαίο μέτωπο πάλης της
εργατικής τάξης, πλαισιωμένη από φρουρά 500 αρχειομαρξιστών, καθώς οι
αστυνομικοί καραδοκούσαν να διαλύσουν τη συγκέντρωση - όπως κι έγινε. Έπεσε
πολύ ξύλο και πιστολίδι. Η αδερφή της Κατίνας Εμμανουηλίδου, η Αθηνά (μέλος κι
αυτή της οργάνωσης και γυναίκα του μεγάλου Αγρινιώτη επαναστάτη Νίκου Ξανθόπουλου),
άνοιξε το κεφάλι ενός αστυνομικού με πέτρα. Συνελήφθησαν και οι δύο, όπως και
μια σειρά άλλες συντρόφισσες, απέναντι στις οποίες οι ασφαλίτες όχι μόνο δεν
υπήρξαν πιο «μαλακοί» αλλά αντίθετα επέδειξαν υπερβάλλοντα ζήλο. Αλλά η Κατίνα
αποδείχτηκε, για μια ακόμη φορά, σκληρό καρύδι. Εν τέλει, παραπέμφθηκε σε δίκη
για αντίσταση κατά της αρχής και καταδικάστηκε σε ένα μήνα φυλάκιση.
Το
φθινόπωρο του 1930, η Κατίνα Εμμανουηλίδου εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη. Ήταν
κάτι συνηθισμένο για τους επαναστάτες της εποχής να αλλάζουν πόλη, καθώς οι διαρκείς
συλλήψεις και απειλές δεν σε άφηναν και να στεριώσεις σε μια δουλειά. Στη
συγκεκριμένη περίπτωση, πάντως, ήταν και απόφαση της οργάνωσης δυναμικά στελέχη
να μετακινηθούν εκτός Αθήνας, προκειμένου να βοηθηθεί η ανάπτυξη σε άλλες
πόλεις. Έτσι, η Εμμανουηλίδου ανέλαβε ιδιαίτερα καθήκοντα εκ μέρους της
οργάνωσης στους καπνεργάτες της Θεσσαλονίκης.
Όμως,
μαζί με τα ζητήματα του εργατικού κινήματος και την πάλη κατά του
αντικομμουνιστικού «Ιδιώνυμου», ήρθε στην επικαιρότητα και η πάλη κατά του
φασισμού. Η παγκόσμια κρίση του καπιταλισμού, που είχε ξεκινήσει από την
Αμερική το ’29, δημιούργησε συνθήκες κατάλληλες για την ανάπτυξη φασιστικών και
ακραία αντικομμουνιστικών οργανώσεων, που λειτουργούσαν σαν ειδικά σώματα του
κράτους για το τσάκισμα της οργανωμένης εργατικής τάξης αλλά και σαν τελευταία
εφεδρεία του συστήματος. Παρόλο που ο φασισμός δεν πήρε ποτέ διαστάσεις μαζικού
κινήματος στην Ελλάδα, οι τάσεις υπήρχαν κι εδώ – και βοηθούνταν ευθέως από τον
αστικό πολιτικό κόσμο. Η πιο μαζική απ’ αυτές τις οργανώσεις που φιλοδόξησαν να
μιμηθούν τους μελανοχίτωνες του Μουσολίνι και τα SA του Χίτλερ ήταν
οι λεγόμενοι τριεψιλίτες (Εθνική Ένωσις Ελλάς, ΕΕΕ) της Θεσσαλονίκης. Αυτοί,
λοιπόν, είχαν βάλει στο στόχαστρο τους κομμουνιστές, τους οργανωμένους εργάτες
και, κυρίως, τους Εβραίους.
Στις
3 Ιουλίου του 1931, οι φασίστες έβαλαν φωτιά στον εβραϊκό συνοικισμό του
Κάμπελ, όπου κατοικούσαν οι πιο φτωχοί Εβραίοι. Οι τροτσκιστές βγήκαν αμέσως
στους δρόμους για ν’ απαντήσουν στη φασιστική πρόκληση. Στην πρώτη γραμμή,
μεταξύ άλλων, η Εμμανουηλίδου και οι Εβραίοι σύντροφοι Ανρί Περαχιά
(εκτελέστηκε από τους Γερμανούς την Κατοχή, την Πρωτομαγιά του 1944, με τους
200 της Καισαριανής) και Ντάριο Νισίμ. Οι σύντροφοί μας έβαλαν φρουρές στους
εβραϊκούς συνοικισμούς και πολυγράφησαν αμέσως προκήρυξη με συνθήματα «Κάτω οι
σφαγές των καταπιεσμένων», «Κάτω τα χέρια απ’ την ισραηλίτικη φτωχολογιά» κτλ.
Η διαδήλωση που ακολούθησε χτυπήθηκε άγρια απ’ την αστυνομία. Πάλι σύλληψη και
άγρια κακοποίηση για την Εμμανουηλίδου. Δεν τόλμησαν, όμως, ούτε αυτή ούτε τους
άλλους συλληφθέντες συντρόφους να τους περάσουν από δίκη, γιατί στη δίκη θα
αποκαλυπτόταν ότι η αστυνομία βοηθούσε τους φασίστες στο δολοφονικό τους έργο.
(Η συνέχεια στο επόμενο φύλλο)
Πάρις Δάγλας
ΚΑΤΙΝΑ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛΙΔΟΥ
(1907-1933)
Μια αξέχαστη
επαναστάτρια εργάτρια
(Συνέχεια από το προηγούμενο φύλλο)
Εξιστορώντας
τη ζωή της θρυλικής επαναστάτριας Κατίνας Εμμανουηλίδου στο προηγούμενο φύλλο
της εφημερίδας μας, την είχαμε αφήσει στα μέσα του 1931 στη Θεσσαλονίκη. Είχαμε
αναφερθεί στην προσχώρησή της στο επαναστατικό κίνημα, και συγκεκριμένα στον
αρχειομαρξισμό-τροτσκισμό (ΚΟΜΛΕΑ), στο πώς εξελίχθηκε γρήγορα σε ένα από τα
ικανότερα στελέχη της οργάνωσης μέσα στο καπνεργατικό κίνημα, στο απαράμιλλο
θάρρος της που την έκανε να ξεχωρίζει από την πρώτη στιγμή σε κάθε δυναμική
δράση.
Στη
Θεσσαλονίκη, η τρομοκρατία κατά του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος
οργιάζει. Αστυνομικός διευθυντής Θεσσαλονίκης, ο διαβόητος κομμουνιστοφάγος Καλοχριστιανάκης.
Μέσα στο 1931, η Κατίνα Εμμανουηλίδου θα συλληφθεί σε διαδήλωση καπνεργατριών,
θα δικαστεί και θα καταδικαστεί σε φυλάκιση 4 μηνών. Στην απολογία της θα πει:
«Δεν μπορούμε να ’χουμε τους καταχραστές και τους εργοδότες να τρώνε τον ιδρώτα
το δικό μας, ν’ απολαμβάνουνε τ’ αγαθά του πολιτισμού με τη δουλειά τη δική
μας. Αγωνιζόμαστε για την καλύτερη ζωή της εργατικής τάξης, για την κατάπαυση
της εκμετάλλευσης».
Η τελευταία σύλληψη και καταδίκη
Και
έφτασε η Πρωτομαγιά του 1932. Η λύσσα της αντίδρασης ενάντια στο εργατικό
κίνημα ήταν τόσο μεγάλη που οι πρωτομαγιάτικες συγκεντρώσεις απαγορεύτηκαν.
Ωστόσο, προετοιμάστηκαν παράνομες συγκεντρώσεις· στη Θεσσαλονίκη έγινε μία πιο
κεντρική και τουλάχιστον άλλες τρεις στις συνοικίες. Αστυνομικοί, έφιπποι χωροφύλακες,
χαφιέδες, παρακρατικοί φασίστες είχαν ζώσει από νωρίς τις περιοχές όπου θα
γίνονταν συγκεντρώσεις. Και ο στρατός ήταν σε επιφυλακή. Η καταστολή άρχισε
αμέσως. Τότε η Κατίνα Εμμαννουηλίδου έδειξε για μια ακόμα φορά το τεράστιο
σθένος της. Σταμάτησε ένα τραμ στη συμβολή της Λεωφόρου Στρατού με την οδό
Παρασκευοπούλου, διέκοψε τη συγκοινωνία, ανέβηκε πάνω στο τραμ και άρχισε να
μιλάει με ενθουσιασμό στους εργάτες! Αστυνομικοί και παρακρατικοί ξεχύθηκαν
πάνω της. Με τα χίλια ζόρια κατάφεραν να την κατεβάσουν από το τραμ.
Επί
τόπου και περισσότερο στο τμήμα την ξυλοκόπησαν άσχημα. Δεν της επέτρεπαν να
δει το δύο μηνών μωρό της, κι όταν το έφερε μια συντρόφισσα στο τμήμα για να το
θηλάσει, αρνήθηκαν να της το δώσουν και συνέχισαν να την ξυλοκοπούν. Εδώ να πούμε
ότι στη Θεσσαλονίκη η Κατίνα Εμμανουηλίδου συνδέθηκε με τον Σωτήρη Τσιγαρίδη
(Ποντίκη), που ήταν το κορυφαίο στέλεχος του αρχειομαρξισμού-τροτσκισμού στη
Βόρεια Ελλάδα. Μέλος του περίφημου Πρώτου Πυρήνα του Αρχείου του Μαρξισμού και
επαγγελματίας επαναστάτης μεγάλου βεληνεκούς. Το παιδί που γεννήθηκε από τη
σχέση τους, στο ελάχιστο χρονικό διάστημα που μπόρεσαν να ζήσουν μαζί, μεταξύ
συλλήψεων και φυλακίσεων, το έβγαλαν Πελαγία, από τον Πελάγιο, τον πρώτο
αρχειομαρξιστή της Θεσσαλονίκης. Όταν συνελήφθη η Κατίνα, ο σύντροφός της είχε
ήδη συλληφθεί και καταδικαστεί σε 4 χρόνια φυλακή και 3 εξορία. Δεν
ξανασυναντήθηκαν ποτέ.
Η
Εμμανουηλίδου παραπέμφθηκε σε δίκη τρεις μέρες μετά τη σύλληψή της. Ο δικαστής,
που την αναγνώρισε από προηγούμενες δίκες, της φώναξε: «Εσύ, πάλι εσύ, διαρκώς
εσύ!». Και εκείνη του απάντησε: «Ναι, εμείς, διαρκώς εμείς, οι πρωτοπόροι του
εργατικού κινήματος θα βρισκόμαστε επικεφαλής της εργατικής τάξης για την
απελευθέρωσή της». Καταδικάστηκε σε 3 χρόνια φυλακή και 2 εξορία στη Γαύδο. Αυτή
ήταν η αντιμετώπιση του αστικού κράτους σε όσους υπερασπίζονταν το αυτονόητο
δικαίωμα των εργατών να μην πεθάνουν από την πείνα!
Η
Εμμανουηλίδου οδηγείται στις γυναικείες φυλακές Θεσσαλονίκης μαζί με το παιδί της.
Τον Αύγουστο του 1932 μεταφέρεται στις γυναικείες φυλακές Αβέρωφ στην Αθήνα. Σύμφωνα
με ρεπορτάζ της «Πάλης των Τάξεων», εδώ επιφυλάσσεται ιδιαίτερη «περιποίηση»
στις πολιτικές κρατούμενες. Απαγόρευση όχι μόνο πολιτικών βιβλίων και
εφημερίδων αλλά κάθε βιβλίου γενικώς, απαγόρευση προαυλισμού, το επισκεπτήριο
πολυτέλεια κτλ. Και μέσα σε αυτές τις συνθήκες, μέσα στη φυλακή, η συντρόφισσα
έπρεπε να μεγαλώνει και το παιδί της… Στις 23 Αυγούστου του ’32, η «Πάλη των
Τάξεων» αναφέρει ότι φύλακες χτύπησαν ανελέητα και βασάνισαν τις κρατούμενες, επειδή
γύρεψαν να διαμαρτυρηθούν στον επιθεωρητή του υπουργείου Δικαιοσύνης. Η
Εμμανουηλίδου τραυματίστηκε, σύμφωνα με το ρεπορτάζ, στην κοιλιά και τα πλευρά.
Ωστόσο, κερδίζουν το δικαίωμα να προαυλίζονται δύο ώρες την ημέρα.
Η
υγεία της είχε ήδη κλονιστεί σοβαρά. Η δύσκολη ζωή της από μικρή ηλικία, οι
άθλιες συνθήκες στα καπνομάγαζα, κυρίως όμως οι ξυλοδαρμοί και τα βασανιστήρια
από τα όργανα του αστικού κράτους, είχαν φθείρει το σώμα της μεγάλης
επαναστάτριας. Σε καμία περίπτωση, όμως, την ψυχή της και το πνεύμα της! Εκείνο
το φθινόπωρο του 1932, η συντρόφισσα μπαίνει σε μια αγωνιώδη φάση.
Διαγιγνώσκεται με ρινική στένωση και οξεία πυώδη εκβλάστηση -ουσιαστικά καρκίνο-
στη μύτη. Παρά την προφανή ανάγκη να της χορηγηθούν φάρμακα, η διεύθυνση των
φυλακών αρνείται! Γιατρός του Ερυθρού Σταυρού που την επισκέπτεται συστήνει
άμεση επέμβαση. Η διεύθυνση των φυλακών και πάλι δεν δίνει άδεια!
Η ηρωική απόδραση
Η
Εμμανουηλίδου, όμως, δεν είναι διατεθειμένη να ανεχθεί παθητικά τη μεθοδική της
εξόντωση από τους δεσμώτες της. Σαν τολμηρή επαναστάτρια, ζητά την άδεια της
οργάνωσης να δραπετεύσει (από υπεύθυνο σύντροφο με τον οποίο ήρθε σε επαφή σε
επισκεπτήριο) και καταστρώνει η ίδια το σχέδιο. Εδώ αξίζει να προσθέσουμε ότι
τις λεπτομέρειες για την απόδρασή της της αφηγήθηκε η ίδια σε κείμενο με τίτλο
«Πώς δραπέτευσα», που δημοσιεύθηκε στην «Πάλη των Τάξεων» στις 15 Απριλίου του
1933. Προμηθεύεται πριονάκι - το οποίο οι σύντροφοι έκρυψαν σε πάνες για το
μωρό της. Σε επόμενα επισκεπτήρια γίνονται οι απαραίτητες συνεννοήσεις με
συντρόφους για το πώς θα συντονιστούν οι κινήσεις της ίδιας με την ομάδα που θα
τη βοηθούσε απ’ έξω. Επίσης, λίγο πριν από την απόδραση έδωσε και το παιδί της
σε συντρόφους, ώστε να είναι καθ’ όλα έτοιμη.
Η
δραπέτευση έχει προγραμματιστεί για το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς του
1933. Κόβει με το πριονάκι τα σίδερα του παραθύρου του κελιού της. Με «σχοινί»
από δεμένα μεταξύ τους σεντόνια φτάνει στο εξωτερικό προαύλιο. Ανεβαίνει με
άλλα σχοινιά στον εξωτερικό τοίχο. Εκεί θα αναγκαστεί να περιμένει για μία
ολόκληρη ώρα, καθώς οι σύντροφοι που βρίσκονταν απ’ έξω αναγκάστηκαν να
απομακρυνθούν λίγο επειδή αντιλήφθηκαν περιφερόμενους αστυνομικούς. Τελικά η Κατίνα
κατεβαίνει από τον τοίχο και εξαφανίζεται μαζί με τους συντρόφους που την
περίμεναν. Στις 3 Ιανουαρίου 1933, η «Πάλη των Τάξεων» με περηφάνια ανακοινώνει
στο πρωτοσέλιδο:
«Ένα υπέροχο παράδειγμα επαναστατικού ηρωισμού και
αυτοθυσίας
Η ΗΡΩΙΚΗ ΑΡΧΕΙΟΜΑΡΞΙΣΤΡΙΑ σ. ΚΑΤΙΝΑ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛΙΔΟΥ
ΞΕΦΥΓΕ ΤΑ ΞΗΜΕΡΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ
ΑΠΟ ΤΑ ΝΥΧΙΑ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ
Η δραπέτευση της συντρόφισσάς μας από τις Φυλακές
Αβέρωφ σκόρπισε τον
ενθουσιασμό στους εκμεταλλευόμενους και τη λύσσα στους
εκμεταλλευτές»
Και
πράγματι λύσσαξε ο αστικός Τύπος. Μιλούσε για «θρασεία» απόδραση και απορούσε
πώς κατάφερε να το σκάσει. Όμως, στην αρθρογραφία του αστικού Τύπου υπήρχε και
ένα δέος· δέος για την ψυχική δύναμη και την τόλμη που έδωσαν οι επαναστατικές
ιδέες σε μια γυναίκα, που την εποχή εκείνη εξ ορισμού θεωρούνταν «αδύναμο
πλάσμα».
Η
εφημερίδα «Αλλαγή» σχολίαζε: «Ο κομμουνισμός άλλαξε και τις γυναίκες. Φαίνεται
να τις δίνει θάρρος και να τις κάνει παλληκάρια. Άλλη γυναίκα θα έτρεμε και ως
μυθιστόρημα να διαβάση την δραπέτευσιν, όχι και να την πραγματοποιήση». Η «Καθημερινή»
έγραψε: «Η απόδρασις αυτή είναι η θρασυτέρα, μυθιστορηματικωτέρα και
σπουδαιοτέρα όλων, διότι η αποδράσασα είναι μια γυναίκα, μια αρχειομαρξίστρια,
η Αικατερίνη Εμμανουηλίδου, και διότι μετεχειρίσθη τρόπον που μόνον εις τα
περιπετειώδη αστυνομικά φιλμ δύναται κανείς να συναντήση». Και η «Ακρόπολη»: «Ήταν
καιρός φαίνεται για μια ακόμη επίδειξιν της ικανότητος των Ελλήνων κομμουνιστών
να απελευθερώσουν από τας φυλακάς, υπό μυθιστορηματικάς μάλιστα συνθήκας,
φυλακισμένους συντρόφους των. Προχθές πάλιν, ξημερώνοντας του Αγίου Βασιλείου,
απελευθέρωσαν μια φημισμένη σύντροφό τους, την κομμουνίστριαν Κατίνα
Εμμανουηλίδου… Δι’ οιονδήποτε όμως λόγον και αν απηλευθερώθη η πολεμικωτάτη
αυτή κομμουνίστρια, η οποία τόσην δράσιν είχεν αναπτύξει εις την Θεσσαλονίκην,
παρουσιάζει εξαιρετικόν ενδιαφέρον». Εδώ να πούμε ότι λίγους μήνες νωρίτερα
είχε δραπετεύσει από τις φυλακές Συγγρού ο περίφημος Μπεζεντάκος (μέλος του
ΚΚΕ, στα νιάτα του αρχειομαρξιστής κι αυτός), σε μια απόδραση που άφησε εποχή.
Έτσι, η Εμμανουηλίδου αποκλήθηκε μετά «θηλυκός Μπεζεντάκος».
Πάντως,
ο Ριζοσπάστης, με αχαρακτήριστη μικροπρέπεια, ανέφερε την απόδραση της
Εμμανουηλίδου σε μια γωνίτσα, με τα πιο ψιλά γράμματα, απέκρυψε σε ποια
οργάνωση ανήκε κι ακόμα παραποίησε το όνομά της· την έγραψε «Μανουηλίδου». Ήταν
τέτοιος, όμως, ο ενθουσιασμός που σκόρπισε η δραπέτευση σε όλη την εργατική
τάξη, που ακόμη και μέλη του ΚΚΕ διαμαρτυρήθηκαν -και μάλιστα επισήμως (πυρήνας
Μεταξουργείου)- για αυτή τη στάση του Ριζοσπάστη.
Μαζί
με τον αστικό Τύπο, λύσσαξε φυσικά και όλος ο κατασταλτικός μηχανισμός του
κράτους. Από τη στιγμή που έγινε αντιληπτή η δραπέτευση της Εμμανουηλίδου,
άρχισαν οι ανακρίσεις κρατουμένων. Τις συγκρατούμενές της, που ήταν στο ίδιο
κελί μαζί της, Μπεφάνη και Στρατηγάκη, μέλη του ΚΚΕ, τις υποβάλλουν σε μεσαιωνικά
βασανιστήρια. Παράλληλα, ορδές από ασφαλίτες ζώνουν την περιοχή των γραφείων
της «Πάλης των Τάξεων» (στην οδό Καΐρη) και κάνουν προσαγωγές και συλλήψεις,
ενώ καταφθάνουν από τη Θεσσαλονίκη αρχιχαφιέδες που γνώριζαν καλά την
Εμμανουηλίδου από τη δράση της, ώστε να βοηθήσουν στον εντοπισμό της.
Η
προσπάθειά τους, όμως, απέβη άκαρπη. Η Εμμανουηλίδου κρύφτηκε σε διάφορα σπίτια
συντρόφων και δεν εντοπίστηκε ποτέ. Οι τροτσκιστές ήσαν πασίγνωστοι για την
ικανότητά τους στα ζητήματα συνωμοτισμού και άμυνας έναντι των διωκτικών
μηχανισμών του κράτους.
Όμως,
η υγεία της Κατίνας Εμμανουηλίδου είχε επιδεινωθεί χωρίς δυνατότητα ανάκαμψης.
Η αγριανθρωπική στάση της διεύθυνσης των φυλακών Αβέρωφ, που της στέρησε κάθε
θεραπεία, την καταδίκασε. Παρά το ότι ήταν καταζητούμενη, η οργάνωση κατάφερε
να τη βάλει σε νοσοκομείο, συγκεκριμένα στο Ιπποκράτειο. Ωστόσο, δεν υπήρχε
ελπίδα. Μαρτυρίες των συντρόφων που την έκρυβαν όλο αυτό το διάστημα λένε ότι η
αρρώστια την είχε λιώσει κυριολεκτικά - αλλά δεν έχασε στιγμή το θάρρος της.
Το
βράδυ της 2 προς 3 Απριλίου του 1933, η πνοή της μεγάλης επαναστάτριας έσβησε. Η
είδηση διαδόθηκε από στόμα σε στόμα. Συγκίνηση επικράτησε σε όλη την οργάνωση,
σε όλη τη συνειδητή εργατική τάξη, στους καπνεργάτες. Χωρίς να υπάρχει χρόνος
να βγει ανακοίνωση για την κηδεία της, που έγινε στις 5 το απόγευμα της 3ης
Απριλίου, πολλές εκατοντάδες εργάτες μαζεύτηκαν στο Α΄ Νεκροταφείο. Το «Πένθιμο
Εμβατήριο» αντήχησε σ’ όλη την περιοχή. Μπροστά στον τάφο της, μίλησε πρώτα ο
Γιώργος Βιτσώρης (κορυφαία ηγετική φυσιογνωμία του ελληνικού τροτσκισμού), που
αναφέρθηκε στη ζωή και τη δράση της. Κάλεσε τους εργάτες να εκδικηθούν τους
νεκρούς αγωνιστές τους, τα θύματα των εκμεταλλευτών, τα θύματα της
κεφαλαιοκρατίας. Ύστερα μίλησε η Γεωργία Αναστασιάδη-Δεληγιάννη (επίσης
σπουδαία αγωνίστρια της ΚΟΜΛΕΑ)· και μίλησε για το παράδειγμα της αυτοθυσίας
που δίνει η ζωή της Κατίνας Εμμανουηλίδου, για τους αγώνες της κάτω από τη
σημαία των Μπολσεβίκων-Λενινιστών και της Διεθνούς Αριστερής Αντιπολίτευσης του
Τρότσκυ. Και ενώ το σώμα της έμπαινε στη γη, ακούστηκε μ’ ένα στόμα το τραγούδι
της «Κόκκινης Σημαίας»:
«Ω
Κόκκινη Σημαία μας, χρώμα αγάπης και τιμής, πόσες φορές εσκέπασες τους μάρτυρές
μας καταγής»…
Πάρις Δάγλας
.jpg)
.jpg)
.jpg)
