ΕΝΑΣ ΕΡΓΑΤΗΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ .... ΆΞΙΟ ΤΕΚΝΟ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΑΥΤΗΣ...

ΑΛΕΚΟΣ ΜΑΚΡΗΣ

ΕΝΑΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗΣ ΕΡΓΑΤΗΣ

ΤΗΣ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ

Στην Ιστορική μας Στήλη αυτού του μήνα, αναφερόμαστε σ’ έναν σπουδαίο αγωνιστή του κομμουνιστικού-τροτσκιστικού κινήματος, τον Αλέκο τον Μακρή από την Ελευσίνα. Λίγα πράγματα είναι γνωστά για τη ζωή του, κι αυτό δυστυχώς ισχύει για τους περισσότερους συντρόφους μας, μια και η αντίδραση από τη μια και ο σταλινισμός από την άλλη έκαναν ό,τι μπορούσαν για να αποσιωπηθεί (ή ακόμα χειρότερα να διαστρεβλωθεί και να συκοφαντηθεί) η λαμπρή ιστορία του επαναστατικού μας κινήματος και η τεράστια προσφορά του στην πάλη της εργατικής μας τάξης· αλλά και επειδή, όπως συμβαίνει συνήθως, οι τίμιοι αγωνιστές εργάτες, επαναστάτες της δράσης, από σεμνότητα αποφεύγουν ν’ αναφέρονται στον εαυτό τους. Κι απ’ αυτά τα λίγα που ξέρουμε τα περισσότερα τα μάθαμε από την κυρία Πελαγία, την κόρη της μεγάλης επαναστάτριας Κατίνας Εμμανουηλίδου· την κυρία Πελαγία που ο ίδιος ο Αλέκος ο Μακρής τη μεγάλωσε σαν κόρη του, όταν η μητέρα της πέθανε από τις κακουχίες, μετά τη θρυλική δραπέτευσή της από τις φυλακές Αβέρωφ το 1933. Με αυτή την ευκαιρία, την ευχαριστούμε για μιαν ακόμη φορά για την πολύτιμη ηθική συμπαράστασή της στον αγώνα μας και την έμπνευση και το κουράγιο που μας δίνει.

Ο Αλέκος Μακρής γεννήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1890 στη Μάνδρα Αττικής και πέθανε το 1975. Δεν γνωρίζουμε με σιγουριά το έτος γέννησής του, γνωρίζουμε όμως ότι ήταν «κληρωτός» του 1912, και μια και τότε οι άντρες πήγαιναν φαντάροι γύρω στα 20 τους, θα πρέπει να γεννήθηκε το 1892. Όπως και η μεγάλη πλειοψηφία των κατοίκων της περιοχής αυτής, ήταν από αρβανίτικη οικογένεια. Και το αναφέρουμε αυτό γιατί από τους Αρβανίτες Αττικής-Βοιωτίας-Εύβοιας βγήκαν πάρα πολλοί αγωνιστές στο κίνημά μας, το κομμουνιστικό-τροτσκιστικό. Οι Αρβανίτες γενικά θεωρούνται συντηρητικοί, αλλά όσοι προσχωρούσαν στις κομμουνιστικές ιδέες, λόγω της παραδοσιακής «μπέσας» που τους διακρίνει, γίνονταν αφοσιωμένοι, σκληροτράχηλοι και επίμονοι αγωνιστές. Ο Μακρής εγκαταστάθηκε αργότερα στην Ελευσίνα και τη δεκαετία του ’20 (γύρω στο 1927) προσχώρησε στο επαναστατικό εργατικό κίνημα και συγκεκριμένα στον αρχειομαρξισμό.

Ο αρχειομαρξισμός ήταν ένα επαναστατικό ρεύμα των πρώτων χρόνων του ελληνικού εργατικού κινήματος. Πήρε την ονομασία του από το θεωρητικό περιοδικό «Αρχείον του Μαρξισμού», που άρχισε να εκδίδεται στα 1923 από στελέχη που διαφοροποιήθηκαν από το ΣΕΚΕ (ΚΚΕ) λόγω των σοσιαλδημοκρατικών-μικροαστικών αντιλήψεων που κυριαρχούσαν τότε στην ηγεσία του. Ο αρχειομαρξισμός γνώρισε μια ραγδαία ανάπτυξη μέσα στο εργατικό κίνημα, προσέγγισε σταδιακά στις θέσεις του Τρότσκυ και της Αριστερής Αντιπολίτευσης στην ΕΣΣΔ, συγκρούστηκε με το σταλινοποιημένο -πλέον- ΚΚΕ και τελικά αποτέλεσε από το 1930 το ελληνικό τμήμα της Διεθνούς Αριστερής Αντιπολίτευσης του Λέοντα Τρότσκυ. Ήδη ήλεγχε ένα μεγάλο μέρος του οργανωμένου εργατικού κινήματος, μεταξύ άλλων 50 εργατικά σωματεία, και είχε δυνάμεις σε όλες τις πόλεις και κωμοπόλεις της Ελλάδας. Έβγαλε δε αγωνιστές που άφησαν εποχή με τη μαχητικότητά τους, την αδιαλλαξία τους πάνω στις επαναστατικές ιδέες, την αυταπάρνησή τους, αλλά και την ασυναγώνιστη οργανωτικότητά τους.

Συνειδητός εργάτης και επαναστάτης

Ο Αλέκος ο Μακρής δούλεψε ως μηχανουργός αρχικά στον Πειραιά και στη συνέχεια στην Ελευσίνα και εξελίχθηκε σε σπουδαίο μάστορα καζαντζή, όπως λέγονταν όσοι έφτιαχναν τα καζάνια των πλοίων. Όλα τα πλοία τότε δούλευαν με κάρβουνο, το οποίο έκανε καύση μέσα στα καζάνια για να παραχθεί ο ατμός που έδινε την κίνηση. Αργότερα δούλεψε και στο εργοστάσιο Κρόνος, το οποίο παρήγαγε οινόπνευμα από χαρούπια. Στον Πειραιά δούλεψε, μεταξύ άλλων, στο περίφημο μηχανουργείο του Σάββα και ήταν τόσο καλός μάστορας που ερχόταν ο ιδιοκτήτης με ένα μεγάλο αυτοκίνητο στην Ελευσίνα (όπου δεν υπήρχαν καν αυτοκίνητα τότε) να του ζητήσει να πάει για κάποια δουλειά – αλλά ο ίδιος δεν πήγαινε αν δεν έκρινε ικανοποιητικό το μεροκάματο. Οι εργάτες εκείνης της εποχής, ιδίως οι συνειδητοποιημένοι, είχαν μια περηφάνια… που δεν την πολυσυναντάς σήμερα.

Η Ελευσίνα ήταν ήδη ένα σημαντικό βιομηχανικό κέντρο, με βαριά βιομηχανία, μηχανουργία, χημική βιομηχανία, τσιμεντοβιομηχανία κ.λπ. Εκτός από τον Κρόνο που αναφέραμε, υπήρχαν τα λεγόμενα ρετσινάδικα, τα τσιμέντα του Τιτάν και πολλά άλλα εργοστάσια. Όπως ήταν φυσικό, μέσα στον εργατόκοσμο της πόλης δεν άργησε να πέσει ο σπόρος της οργάνωσης, συνδικαλιστικής αλλά βέβαια και πολιτικής, κομμουνιστικής. Ωστόσο, οι δυσκολίες δεν έλειπαν και η πορεία δεν ήταν εύκολη. Στην «Ιστορία του Μπολσεβικισμού-Τροτσκισμού στην Ελλάδα», ο Κ. Καστρίτης (Λουκάς Καρλιάφτης) αναφέρει: «Εκεί που ο Ζαχαριάδης (σ.σ. ο μετέπειτα γενικός γραμματέας του ΚΚΕ) και ο αρχειομαρξιστής Γ. Παλιός στα 1925 δεν κατάφεραν να ιδρύσουν έναν πυρήνα, ο Αλέκος Μακρής είχε την τιμή να τον φτιάξει». Βέβαια, είχε ήδη δράση συνδικαλιστική και πολιτική στον Πειραιά, μέσα στους μηχανουργούς, όπου ήταν στον ίδιο κύκλο με τον Μιχάλη Μπεζεντάκο (τότε αρχειομαρξιστή και στη συνέχεια μέλος του ΚΚΕ), ο οποίος έμεινε γνωστός από την περίφημη απόδρασή του από τις φυλακές Συγγρού το 1932. Στην Ελευσίνα ο Αλέκος Μακρής ανέπτυξε έντονη δράση και απέκτησε γρήγορα την εκτίμηση όλων για τον χαρακτήρα του, το ήθος του και την αλύγιστη προσήλωση στις ιδέες του. Από τους στενότερους συντρόφους του ήταν ο Χρήστος Καλύβας, τσαγκάρης (οι αρχειομαρξιστές-τροτσκιστές κυριαρχούσαν απόλυτα μέσα στους υποδηματεργάτες και το τσαγκαριό έβγαλε μια σειρά από σπουδαίους αγωνιστές).

Κατά τη διάρκεια της μεταξικής δικτατορίας (1936-1941), όπως όλοι οι κομμουνιστές, σταλινικής και τροτσκιστικής προελεύσεως, ο Αλέκος Μακρής εξορίστηκε, συγκεκριμένα στη Γαύδο. Στην εξορία, στην Ανάφη, στάλθηκαν και ο Καλύβας, αλλά και η κόρη του Μακρή, η Ελένη, που ήταν αρραβωνιαστικιά του Καλύβα. Ως γνωστόν, η εκτόπιση δεν απαιτούσε να έχεις κατηγορηθεί για κάποιο συγκεκριμένο αδίκημα και να έχεις καταδικαστεί σε δίκη. Ήταν «διοικητική ποινή», δηλαδή, αρκούσε να χαρακτηριστείς προληπτικά «επικίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια», να βρεθούν στο σπίτι σου κάποια μαρξιστικά βιβλία, και σ’ έστελναν σε κάποιο απομονωμένο νησί του Αιγαίου, όπου δεν υπήρχαν οι στοιχειώδεις προϋποθέσεις διαβίωσης. Αφού βέβαια προηγούνταν τα βασανιστήρια από την ασφάλεια με τον πάγο και το ρετσινόλαδο. Σε κάθε περίπτωση, οι σύντροφοί μας, όπως και όλοι οι εξορισμένοι τότε αγωνιστές, με το θάρρος τους, την αξιοπρέπειά τους, την αλληλεγγύη που επέδειξαν, έγραψαν στους τόπους εξορίας μια χρυσή σελίδα στον αγώνα για την κοινωνική απελευθέρωση.

Δεν γνωρίζουμε κάτω από ποιες συνθήκες ο Μακρής διέφυγε από την εξορία και επέστρεψε στην Ελευσίνα. Πάντως, είναι γνωστό ότι πολλοί εξόριστοι εκμεταλλεύθηκαν την κατάρρευση του κρατικού μηχανισμού από την προέλαση των Γερμανών και κατάφεραν να αποδράσουν, αφού οι «εθνικόφρονες» μεταξικοί δεσμώτες τους σε κάθε περίπτωση θα τους παρέδιδαν στους ναζί, όπως άλλωστε έκαναν με τους περισσότερους.

Η κόκκινη σημαία

Τα χρόνια της γερμανικής Κατοχής ήταν πολύ δύσκολα στην Ελευσίνα, όπως άλλωστε και στην Αθήνα και την υπόλοιπη Ελλάδα. Στην Ελευσίνα υπήρχαν υποδομές κρίσιμες για τις δυνάμεις κατοχής, όπως το αεροδρόμιο. Έτσι, υπήρχε αυξημένη στρατιωτική παρουσία, που δυσκόλευε ακόμα περισσότερο τη ζωή των κατοίκων, και ειδικά την προσπάθεια εξεύρεσης τροφής για την επιβίωσή τους. Τις ημέρες της λεγόμενης «απελευθέρωσης», Οκτώβριο του 1944, ο Αλέκος ο Μακρής έκανε μια ενέργεια που από τότε τον συνοδεύει σαν ένα «παράσημο» τιμής μέσα στο κίνημά μας και ήταν ενδεικτική του θάρρους του. Συγκεκριμένα, πριν καλά καλά φύγουν οι Γερμανοί από την Ελευσίνα, ύψωσε μια κόκκινη σημαία! Η πράξη αυτή είχε μεγάλο ρίσκο αλλά και μεγάλη πολιτική σημασία. Κατ’ αρχάς, οι συνεργάτες του κατακτητή αλώνιζαν ακόμα παντού, όπως και οι διάφοροι αντιδραστικοί, που προετοιμάζονταν για την αποφασιστική αναμέτρηση με τους κομμουνιστές, η οποία δεν θ’ αργούσε. Από την άλλη, όμως, ήταν και ο κίνδυνος από τα όργανα της σταλινικής ηγεσίας του ΚΚΕ. Η οποία, έχοντας υποταχθεί πλήρως στη λογική της «εθνικής ενότητας» και των «ομαλών πολιτικών εξελίξεων», δηλαδή στην απρόσκοπτη αποκατάσταση της καπιταλιστικής εξουσίας, ήταν αποφασισμένη να πατάξει κάθε διαφωνία από αριστερά – και το απέδειξε τους επόμενους μήνες, δολοφονώντας άνανδρα τουλάχιστον 100 απ’ τους καλύτερους αγωνιστές του κινήματός μας αλλά και τουλάχιστον 700 μέλη του ΚΚΕ που διαφώνησαν με την παράδοση της εξουσίας. Τα συμφέροντα της εργατικής τάξης, οι σκοποί του κομμουνιστικού κινήματος, έπρεπε να θαφτούν για να μην υπάρξουν εμπόδια στην «εθνική ενότητα» με τους καπιταλιστές εκμεταλλευτές. Υπ’ αυτές τις συνθήκες, πράξεις όπως αυτή του Μακρή με μεγάλη ευκολία χαρακτηρίζονταν «προβοκατορικές», με τις ανάλογες, αιματηρές συνέπειες για όσους τις έκαναν! Ωστόσο, ο Αλέκος ο Μακρής δεν καταλάβαινε από τέτοια και ήταν αποφασισμένος να δείξει, έστω και μ’ αυτόν τον τρόπο, ότι οι ιδέες της ταξικής πάλης, που συμβόλιζε η κόκκινη σημαία, ήταν ζωντανές! Το ίδιο θάρρος επέδειξε και όταν άρχισαν οι «εκκαθαρίσεις» των επαναστατών συντρόφων μας από τα όργανα της σταλινικής ηγεσίας του ΚΚΕ. Ξέρουμε ότι, με το τεράστιο κύρος που είχε μέσα στον πληθυσμό της Ελευσίνας, έσωσε τον σύντροφό του Καλύβα από σίγουρο θάνατο. Τον ίδιο, βέβαια, δεν τόλμησαν να τον πειράξουν.

Εδώ οφείλουμε, όμως, να αναφέρουμε και το εξής: όταν ο Άρης Βελουχιώτης, ο πρωτοκαπετάνιος του ΕΛΑΣ, έμαθε ότι κάποιος ύψωσε την κόκκινη σημαία στην Ελευσίνα ζήτησε αμέσως να τον δει. Και ο Μακρής όντως έσπευσε να τον συναντήσει, χωρίς να υπολογίσει τον πιθανό κίνδυνο για τη ζωή του. Άλλωστε, ο Άρης Βελουχιώτης υπήρξε για ένα διάστημα αρχειομαρξιστής, πριν περάσει στο ΚΚΕ. Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι, παρά τη λύσσα της ηγεσίας του ΚΚΕ κατά των επαναστατών συντρόφων μας, ο Βελουχιώτης κρατούσε άλλη στάση και συνέχιζε να διατηρεί συμπάθεια για τους αρχειομαρξιστές που γνώριζε από παλιά, όπως τον Μακρή. Η συνάντηση αυτή του Μακρή με τον Βελουχιώτη δεν έχει επιβεβαιωθεί από συγκεκριμένα τεκμήρια, είναι όμως πολύ πιθανό να έγινε όντως, καθώς ακριβώς εκείνες τις ημέρες ο Βελουχιώτης επέστρεφε από την Πελοπόννησο, κατευθυνόμενος προς τη Λαμία.

Αξίζει, όμως, να σταθούμε και λίγο στον Αλέκο τον Μακρή από την ανθρώπινη σκοπιά. Και εδώ αναμφίβολα προκύπτει ότι ήταν ακριβώς ο τύπος του ανθρώπου που ανταποκρινόταν στο πρότυπο του συνειδητού εργάτη, του τίμιου, ντόμπρου, άφοβου και ανυποχώρητου πάνω στις ιδέες του και τις αρχές του. Ήταν και γλεντζές και ανοιχτόκαρδος και… ετοιμοπόλεμος από κάθε άποψη, αφού όποιος επιχειρούσε, για πολιτικούς ή άλλους λόγους, να τον χτυπήσει, σίγουρα δεν θα τον έβρισκε άοπλο… Ήταν λεβέντης, με τη γνήσια σημασία αυτής της λέξης στην παράδοση του λαού μας. Χαρακτηριστικό είναι το εξής: Κάποια στιγμή άνοιξε στην αυλή του σπιτιού του μια ταβέρνα, όπου σταματούσαν πολλοί εργάτες και έτρωγαν. Δεν μπόρεσε να την κρατήσει για πολύ, όμως, γιατί έλεγε πάντα στη γυναίκα του, Καλλιόπη, να βάλει και δεύτερη μερίδα, δωρεάν, στους εργάτες για να χορτάσουν την πείνα τους. Δεν φοβήθηκε ποτέ πάνω στην πάλη ούτε χωροφύλακες και χαφιέδες, ούτε τους σταλινικούς. Και ξέρουμε πολύ καλά ότι αυτή η αφοβία ήταν, πέρα από στοιχείο του χαρακτήρα του, και αποτέλεσμα της διαπαιδαγώγησής του μέσα στο επαναστατικό κίνημα.

Ο εργατόκοσμος της Ελευσίνας τον θυμάται ακόμα, με βαθιά εκτίμηση, και εμείς ελπίζουμε να συνεισφέραμε λίγο, με αυτές εδώ τις γραμμές, να μείνει ζωντανή η μνήμη ενός αγωνιστή από εκείνους που το επαναστατικό μας κίνημα είναι περήφανο που πέρασαν από τις γραμμές του!

Πάρις Δάγλας

Αυτό ήταν ένα προσχέδιο. Πρέπει να δημοσιεύτηκε κάπως έτσι εις την εφημερίδα ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ τεύχος Ιανουαρίου.